Is é atá in Oideas sraith de cheachtanna aistriúcháin atá bunaithe ar na ceardlanna ‘Ó Bhéarla go Gaeilge’ a reáchtáladh faoi choimirce Fhoras na Gaeilge le linn 2001/2002.
Ó mhí go mí, beifear ag cur síos ar ghnéithe den aistriúchán a chothaíonn fadhbanna d’aistritheoirí. Cuirfear ceachtanna agus aistriúcháin shamplacha ar fáil freisin, chun gur féidir le haistritheoirí dul i ngleic leis na fadhbanna éagsúla.

(CLICEÁIL ANSEO LE HAGHAIDH LIOSTA NA GCEACHTANNA AR FAD GO DTÍ SEO)

Modh Athbhreithnithe – An tAistriúchán Droim ar Ais

Cad é mar is féidir leis an aistritheoir, i ndiaidh dó/di an téacs a aistriú, caighdeán an aistriúcháin a mheas? Caithfidh é a léamh go cúramach, ar ndóigh, agus ní miste é a léamh amach os ard más féidir ar chor ar bith é. Cuid mhór de na haistriúcháin is mínádúrtha agus is dothuigthe dá bhfuil ann, d’aithneodh an t-aistritheoir a lochtanna dá léifí amach iad. Tá buntáiste mór ag an aistritheoir ar féidir leis an téacs a thabhairt do chomhghleacaí le go ndéanfaí an dara léamh air. Ní i gcónaí is léir dúinn na botúin a dhéanaimid féin.

Maidir le mílitriú, is cabhair don aistritheoir na litreoirí atá curtha ar fáil le tamall anuas [féach Foclóirí agus Áiseanna Eile ar an láithreán seo] ach ní hé cruinneas litrithe, ná cruinneas gramadaí fiú amháin, an ghné is tábhachtaí den aistriúchán. Cad é mar is féidir leis an aistritheoir a bheith cinnte go bhfuil an téacs chomh soiléir agus chomh dílis don bhuntéacs agus is féidir? Fadhb an-bhunúsach atá ann le linn don aistritheoir a bheith ag plé le téacsanna casta dlíthiúla nó teicniúla, téacsanna a dteastaíonn an-chruinneas agus soiléire iontu díreach mar gheall ar iad a bheith chomh casta is atá. Is sa chás seo, thar aon uair eile, a fhiafraíonn an t-aistritheoir “An dtuigfidh aon duine é seo?”

Seift an-úsáideach i gcás mar seo is ea an t-aistriúchán droim ar ais. Is é atá i gceist an téacs aistrithe Gaeilge, nó sleachta as, a aistriú ar ais go Béarla, féachaint le é a chur i gcomparáid leis an mbuntéacs Béarla. Ag seo mar a shainmhíníonn Maolmhaodhóg Ó Ruairc é sa leabhar úd Aistrigh go Gaeilge (Cois Life 1997): ‘Is teicníc í an t-aistriúchán droim ar ais a léiríonn beachtas an aistriúcháin i gcásanna áirithe.…Más léir nach féidir ciall an bhuntéacs a aimsiú ar chor ar bith sa spriocthéacs agus é aistrithe ar ais, is cinnte nár mhiste athbhreithniú mór a dhéanamh.’

Níl aon ní is fearr a léiríonn easpa brí nó easpa cruinnis i dtéacs ná féachaint le é a aistriú. Seo thíos sliocht as leagan Gaeilge de théacs dlí idirnáisiúnta a bhfuil tábhacht thar na bearta leis, Dearbhú Uile-Choiteann Cearta an Duine, a foilsíodh ar láithreán gréasáin de chuid na Náisiún Aontaithe (http://www.unhchr.ch/udhr/lang/gli1.htm). Ní dóigh liomsa gurb aistriúchán maith é, agus ní ar an ábhar go bhfuil mílitriú agus botúin ghramadaí go leor ann. An locht is mó atá air ná an doiléire. Tugaimse an téacs díreach mar a foilsíodh é, gan cur chuige ná uaidh. Is é atá le déanamh agaibhse ná é a aistriú go Béarla agus a chur i gcomparáid leis an leagan Béarla.

DEARBHÚ UILE-CHOITEANN CEARTA AN DUINE

[Preamble]
De Bhrí gurb é aithint dínte dúchais agus chearta comhionanna do-shannta an uile dhuine den chine daonna is foras don tsaorise, don cheartas agus don tsíocháin sa domhan,
De Bhrí gur thionscain a neamhaird agus an mí-mheas ar chearta an duine gníomhartha barbartha a chuir uafás ar choinsias an chine daonna, agus go bhfuil forógartha gurb é meanmarc is uaisle ag an gcoitiantacht saol a thabhairt i réim a bhéarfas don duine saoirse chainte agus chreidimh agus saoirse ó eagla agus ó amhgar,
De Bhrí go ndearna pobail na Náisiúin Aontaithe sa Chairt dearbhú athuair ar a gcreideamh i gcearta bunúsacha an duine, i ndínit agus i bhfiúntas pearsan an duine agus i gcearta comhionanna fear agus bean, agus gur chinneadar tacú leis an ascnamh sóisalach agus réim maireachtana níos fearr a thabhairt i gcrích faoi shaoirse níos fairsinge,
De Bhrí gur ghabhadar na Stát-Chomhaltaí faoi chuing ghealltanais go ndéanfaid, i gcomhar leis na Náisiúin Aontaithe, urraim uile-choiteann éifeachtach d'áirithiú do chearta agus do shaoirsí bunúsacha an duine.
De Bhrí go bhfuil sé fíor-thábhachtach, chun an gealltanas sin a chomhalladh ina iomláine, go mbeifí ar aon-tuiscint maidir leis na cearta agus na saoirsí sin,
Anois ar an abhar sin forógrainn an Tionól Ginerálta an Dearbú Uile-choiteann seo ar Chearta an Duine mar chomhchaighdeán le tabhairt i réim ag gach pobal agus gach náisiún ionas go ndeánfaidh gach uile dhuine agus gach uile organ den chomhdhaonnacht, agus iad de shíor ag tabhairt an Dearbhuithe seo dá n'aire agus dá n-úidh, díchell, tríd an teagasc agus an t-oideachas, chun urraim do na cearta agus do no saoirsí sin a chothú agus chun a áirithiú tríd bearta ascnaimh, náisiúnta agus eadarnáisiúnta, go mbeidh aithint agus feidm éifeathtach uile-choiteann acu, ní hamháin i measc pobal na Stát-Chomhaltaí féin, ach fós i measc pobal na gcríocha atá faoina ndlínse sin.

Universal Declaration of Human Rights
Preamble
Whereas recognition of the inherent dignity and of the equal and inalienable rights of all members of the human family is the foundation of freedom, justice and peace in the world,
Whereas disregard and contempt for human rights have resulted in barbarous acts which have outraged the conscience of mankind, and the advent of a world in which human beings shall enjoy freedom of speech and belief and freedom from fear and want has been proclaimed as the highest aspiration of the common people,
Whereas it is essential, if man is not to be compelled to have recourse, as a last resort, to rebellion against tyranny and oppression, that human rights should be protected by the rule of law,
Whereas it is essential to promote the development of friendly relations between nations,
Whereas the peoples of the United Nations have in the Charter reaffirmed their faith in fundamental human rights, in the dignity and worth of the human person and in the equal rights of men and women and have determined to promote social progress and better standards of life in larger freedom,
Whereas Member States have pledged themselves to achieve, in cooperation with the United Nations, the promotion of universal respect for and observance of human rights and fundamental freedoms,
Whereas a common understanding of these rights and freedoms is of the greatest importance for the full realization of this pledge,
Now, therefore,
The General Assembly,
Proclaims this Universal Declaration of Human Rights as a common standard of achievement for all peoples and all nations, to the end that every individual and every organ of society, keeping this Declaration constantly in mind, shall strive by teaching and education to promote respect for these rights and freedoms and by progressive measures, national and international, to secure their universal and effective recognition and observance, both among the peoples of Member States themselves and among the peoples of territories under their jurisdiction.